Mannréttindadómstóll Evrópu hefur birt dóm sinn í máli formanns SEM samtakanna gegn Íslenska ríkinu og Reykjanesbæ.
Forsaga málsins er sú að Arnar Helgi Lárusson og SEM samtökin höfðuðu málið gegn Reykjanesbæ árið 2015 og kröfðust þess að bænum yrði gert að breyta tveimur opinberum byggingum í bænum, Duushúsi og 88 húsi til að bæta aðgengi fatlaðra. Arnar Helgi sagði að með því að takmarka aðgengi hans að byggingunum hafi annars vegar verið komið í veg fyrir þátttöku hans í menningarviðburðum í sveitarfélaginu og hins vegar verið komið í veg fyrir að hann gæti mætt í afmæli og aðra viðburði sem að börnunum hans var boðið í en starfsemi annarrar byggingarinnar varðar að mestu börn. Var þess meðal annars krafist að hjólastólalyftur yrðu settar upp, skábrautum fyrir hjólastóla komið fyrir og útbúin yrðu bílastæði sérmerkt fötluðum sem næst inngangi.
Sveitarfélagið var sýknað fyrst í héraði og svo í Hæstarétti með vísan til sjálfsstjórnar sveitarfélaga og forræðis þeirra á forgangsröðun fjármuna.
Í kærunni til Mannréttindadómstólsins var byggt á því að vegna ólögmætrar mismununar sem Arnar og aðrir hjólastólanotendur verði fyrir vegna fötlunar sinnar, njóti þeir ekki friðhelgi einkalífs og fjölskyldu til jafns við aðra og við meðferð málsins hjá dómstólum hér innanlands hafi engin tilraun verið gerð til að tryggja samræmi milli stjórnarskrárvarinna réttinda hans og hagsmuna sveitarfélagsins.
Í niðurstöðu MDE var ekki fallist á það að mismunun hafi falist í því að tryggja ekki aðgengi Arnars að áðurnefnum byggingum í Reykjanesbæ, en þó er áréttað að í niðurstöðunni felist að það þurfi að lagfæra aðgengi húsanna.
Lögmaður Arnars, Daníel bendir þó á að ef að dómurinn sé lesinn í heild sé ljóst að hann feli alls ekki í sér að aðgengismál séu í lagi í Reykjanesbæ.
„Samkvæmt dóminum er skýrt að Reykjanesbær mismunar íbúum sínum enda getur fólk í hjólastól ekki farið í þessar opinberu byggingar og þar með ekki notið þeirrar þjónustu sem þar er boðið upp á. Sveitarfélaginu er skylt að lagfæra aðgengismál húsanna. Þó sveitarfélagið og íslenska ríkið hafi sloppið við áfellisdóm í málinu var þó nánast öllum röksemdum þeirra í málinu hafnað. Niðurstaðan er skýr um að aðgengismálin eru í ólagi og það eina sem sveitarfélagið og ríkið fær út málinu er frestur til þess að lagfæra byggingarnar. Þetta er aðalatriðið og mikilvægt að það komi fram að samkvæmt dóminum er ófullnægjandi aðgengi brot á réttindum fatlaðs fólks“ segir Daníel.
Þá bætir hann því við að eina ástæðan fyrir því að sveitarfélagið hafi ekki talist brotlegt sé sú að það hafi lagt fram aðgerðaáætlun um að bæta aðgengi og að samkvæmt þeirri áætlun hafi það forgangsraðað að bæta aðgengi í skólum og íþróttahúsum.
Sveitarfélagið hafi þannig ekki tryggt aðgengi að Duushúsi og 88 húsinu en Mannréttindadómstóllinn hafi aftur á móti fallist á að sveitarfélagið hafi svigrúm til þess að lagfæra þessi mál með tíð og tíma.
„Það var því brotið á réttindum Arnars Helga og auðvitað öðrum sem eru í sömu stöðu og hann. Dómstóllinn fellst í raun á nær allar málsástæður Arnars Helga en sveitarfélagið og íslenska ríkið eru ekki dæmd brotleg af þeirri einu ástæðu að til staðar er þessi áætlun um að lagfæra aðgengismálin.“
Hann segir í raun margt mjög gott í niðurstöðu dómstólsins enda sér þar fallist á það grundvallaratriði að réttur til friðhelgi einkalífs og fjölskyldulífs geti til dæmis falist í aðgengi að opinberum byggingum. Það sé gríðarlega mikilvægt að Mannréttindadómstóllinn viðurkenni þau réttindi.
„Það er alveg ljóst að Arnar Helgi fær ekki aðgang að þessum byggingum og því er slegið föstu. Brotin eru því til staðar enda varla hægt að halda öðru fram þegar opinberar byggingar eru í raun lokaðar fötluðu fólki.“ segir Daníel og áréttar í niðurstöðunni felist að það þurfi að lagfæra aðgengi húsanna.
Einn dómari skilaði sératkvæði og segir Daníel að það sé áhugavert enda bendi sá dómarinn á að ekki sé nægjanlegt eitt og sér að vera með áætlun um að bæta aðgengi til framtíðar. Áætlunin sé óljós og dómarinn bendir á að sjö ár séu liðin frá því að málið hafi fyrst verið höfðað og ekki sé enn búið að laga aðgengi.
Er ekki búið að laga þetta?
„Nei, það er ekki búið að laga aðgengið að neinu leyti sem máli skiptir. Einmitt þess vegna er svo mikilvægt að niðurstaða dómsins verði ekki misskilinn á þann hátt að aðgengið sé í lagi þarna og að Reykjanesbær þurfi ekki að aðhafast neitt“ segir Daníel.
En er eitthvað skrítið að dómstóllinn komist að þessari niðurstöðu þegar þau hafa engin tæki til að fylgjast með því að þessu sé fylgt eftir?
„Dómstóllinn treystir ríki og sveitarfélögum sem segja að áætlun sé til staðar. Aftur á móti finnst mér meiri hluti dómstólsins gera of litlar kröfur til áætlunarinnar og það er einmitt bent á það í sératkvæðinu“ segir Daníel.
Þá segir hann að það ætti ekki að þurfa að lagfæra aðgengi í húsunum enda hafi þau nýlega verið endurnýjuð og í raun sé ekki lengur um að ræða gömul hús.
„Sveitarfélagið fór í miklar og að mörgu leyti glæsilegar endurbætur á þessum húsum. 88 húsið var tekið í notkun árið 2004 eftir gríðarmiklar endurbætur. Duushús voru endurbyggð í heild sinni fyrir nokkrum árum og það kostaði marga tugi milljóna. Aftur á móti var ákveðið að spara örlítið með því að framfylgja ekki kröfum gildandi byggingarreglugerðar um aðgengi fyrir alla og því kemst fólk í hjólastól ekki inn í húsin. Það er mjög sorglegt að bærinn hafi ákveðið að útbúa glæsilegar menningarmiðstöðvar en skilja suma íbúa sína út undan, “ segir Daníel að lokum.
Dóminn má lesa hér: https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22documentcollectionid2%22:[%22GRANDCHAMBER%22,%22CHAMBER%22],%22itemid%22:[%22001-217436%22]}